รู้จัก รับมือฝุ่นPM2.5 ภัยร้ายที่หยุดได้เมื่อทุกคนช่วยกัน “หยุดเผา”

PM2.5 ผู้มาเยือนยามฤดูกาลเปลี่ยนแปลง

เราแทบจะลงปฏิทินการมาเยือนของฝุ่น PM2.5 กันได้ ที่มักจะมาในช่วงเดือนมกราคมถึงมีนนาคมของทุกปี (และในปีนี้ต่อเนื่องมาถึงเมษายน) ที่เป็นเช่นนี้ก็เนื่องจากสภาพการกดอากาศที่นำไปสู่สภาวะ “ลมสงบ”

ในฤดูหนาว ความกดอากาศสูงหรือมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนจะแผ่ปกคลุมประเทศไทยเป็นระลอก ๆ ทำให้มรสุมตะวันออกเฉียงเหนือที่ปกคลุมประเทศไทยตอนบนมีกำลังแรง ประเทศไทยมีอุณหภูมิลดลงโดยทั่วไป มีอากาศหนาวถึงหนาวจัด แต่บางครั้ง ความกดอากาศดังกล่าวอ่อนกำลังลง ทำให้มรสุมตะวันออกเฉียงเหนือมีกำลังอ่อนลงไปด้วย นำไปสู่สภาวะที่เรียกว่า “ลมสงบ”

สิ่งที่มักเกิดประกอบกันกับสภาวะลมสงบคือการผกผันกลับของอุณหภูมิ (Inversion) ในระดับล่าง ซึ่งมีผลต่อการลอยตัวและกระจายตัวของฝุ่นละออง เมื่อการไหลเวียนและการถ่ายเทอากาศไม่ดี ก็ทำให้เกิดการสะสมของฝุ่นและสารพิษทั้งหลายในชั้นบรรยากาศในปริมาณสูงขึ้น

เข้าใจง่าย ๆ คือ ลมเย็นทำให้อากาศสงบนิ่ง จึงเกิดการสะสมของฝุ่นในชั้นบรรยากาศเพราะว่าฝุ่นไม่ลอยไปไหน และเมื่อถึงเวลาลมร้อนเริ่มพัดมา ฝุ่นเหล่านี้ก็จะถูกพัดให้ลอยสูงขึ้น และค่อย ๆ จางหายไปในที่สุด ก่อนจะเกิดการสะสมใหม่เมื่อลมสงบอีกครั้ง

สำหรับสถานการณ์ฝุ่นในปีนี้และปีที่ผ่านมา ภาวะลมสงบนั้นยาวนานกว่าเดิม บวกกับปัจจุบันการเผามีมากและเกิดขึ้นในวงกว้างมากขึ้นโดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือและอีสาน เมื่อสองอย่างนี้มารวมกันเข้า จึงทำให้สภาวะการสะสมของฝุ่นในปริมาณมาก เกิดผลกระทบที่ชัดเจนยิ่งขึ้นกว่าปีก่อน ๆ มาก

PM2.5 ก็เกิดขึ้นจากภายในบ้านได้

ไม่เพียงบรรยากาศภายนอก แต่ในบ้านเองก็อาจมีกิจกรรมที่ก่อให้เกิดมลพิษในอากาศได้เช่นกัน โดยเฉพาะกิจกรรมที่เกี่ยวกับการเผา เช่น การสูบบุหรี่ การจุดธูปเทียนบูชาพระ หรือแม้แต่การเผากระดาษเงินกระดาษทองในเทศกาลการไหว้บรรพบุรุษของคนไทยเชื้อสายจีน

บุหรี่มวนเล็ก ๆ ก่อให้เกิดมลพิษและฝุ่น PM 2.5 ได้อย่างไร?

ในบุหรี่ 1 มวน มีใบยาสูบ กระดาษที่มวน และสารเคมีอีกหลายร้อยชนิด ซึ่งการจุดบุหรี่ 1 มวนและเกิดการเผาไหม้แล้วนั้นจะสร้างสารเคมีที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพกว่า 4,000 ชนิด เมื่อควันบุหรี่เจอกับออกซิเจนในอากาศจะทำให้ก่อเกิดสารพิษ โดยเฉพาะไนโตรเจนออกไซด์ ซึ่งเป็นสารตั้งต้น (precursor) ตัวสำคัญของฝุ่น PM2.5

การจุดธูปเทียนบูชาหรือการเผากระดาษเงินกระดาษทองไหว้บรรพบุรุษ ก็เช่นกัน

เมื่อเราจุดธูปก็จะเกิดการเผาไหม้ของขี้เลื่อย กาว และน้ำหอมในธูป สารต่าง ๆ หลายตัวจะถูกปล่อยออกมาคล้ายกับที่พบในควันบุหรี่ เช่น ฝุ่นละอองขนาดเล็ก ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ มีเทน ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ สารก่อมะเร็งหลายชนิด รวมถึง ไนโตรเจนออกไซด์ – ตัวการสำคัญของฝุ่น PM2.5ด้วย

AQI คืออะไร สารพิษที่ใช้วัดค่าคุณภาพของอากาศมีอะไรบ้าง

AQI ย่อมาจาก Air Quality Index หรือดัชนีคุณภาพอากาศ เป็นหน่วยวัดค่าคุณภาพอากาศที่ประเทศไทยใช้มานานแล้ว โดยมีการวัดค่าสารมลพิษ ได้แก่

โอโซน เกิดจากปฎิกิริยาในบรรยากาศโดยอิทธิพลของแสงแดด ส่งผลต่อการทำงานของระบบทางเดินหายใจและกล้ามเนื้อหัวใจ เกิดการระคายเคืองในตาและเยื่อบุจมูก มีผลต่อการทำงานของปอด

ไนโตรเจนไดออกไซด์ เกิดจากยวดยานพาหนะต่าง ๆ การเผาไหม้ที่อุณหภูมิสูง ปฎิกิริยาเคมีในชั้นบรรยากศ ซึ่งจะส่งผลให้เกิดการเจ็บป่วยด้วยโรคเกี่ยวกับระบบหายใจ

คาร์บอนมอนนอกไซด์ เกิดจากการเผาไหม้ที่ไม่สมบูรณ์ชองเชื้อเพลิงและสารประกอบคาร์บอนต่าง ๆ ส่งผลกระทบต่อร่างกายของเราแบบทันทีคือเกิดอาการมึนงง ปวดศีรษะ ผู้เป็นโรคหัวใจจะเกิดอาการรุนแรง หากสูดดมในปริมาณที่มากก็อาจถึงตายได้

ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ เกิดจากการเผาไหม้ชองเชื้อเพลิงที่มีกำมะถันการถลุงแร่โลหะที่มีส่วนผสมของกำมะถัน ลาวาจากภูเขาไฟ ส่งผลทำให้เกิดโรคหลายชนิดที่เกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ การทำงานของปอด ทำให้เกิดการระคายเคืองในนัยน์ตาและจมูก

ตะกั่ว มีในธรรมชาติ การทำเหมืองและการถลุงแร่ตะกั่ว ยวดยานพาหนะต่างๆ อุสาหกรรมที่ใช้แร่ตะกั่ว เช่น โรงงานแบตเตอรี่ หากสะสมในร่างกายทำให้ไตเสื่อมคุณภาพ เป็นอันตรายต่อระบบประสาทส่วนกลาง

และตั้งแต่วันที่ 1 ตุลาคม 2561 เป็นต้นมา ดัชนีคุณภาพอากาศของประเทศไทยก็ได้เพิ่มการวัดค่าฝุ่นละอองขนาดจิ๋ว PM10 และ PM2.5 เข้าไปในการคำนวณ AQI ด้วย

ฝุ่นละออง เกิดจากการเผาไหม้ที่ไม่สมบูรณ์ของเชื้อเพลิง การก่อสร้าง กระบวนการทางอุตสาหกรรม ปฎิกิริยาเคมีในชั้นบรรยากาศ และมนุษย์ ฝุ่นละอองเป็นอันตรายต่อระบบทางเดินหายใจ ส่งผลให้ไอ จาม การสะสมของสารพิษที่ติดมากับฝุ่นละอองส่งผลให้อันตราการตายก่อนวัยอันควรเพิ่มขึ้น

ทั้งนี้ สารมลพิษทางอากาศประเภทใด (ดังที่กล่าวมา) มีค่าสูงสุด ก็จะถูกใช้เป็นดัชนีคุณภาพอากาศ(AQI) ของวันนั้น ๆ

รู้ค่า AQI อากาศสะอาด

เราสามารถรู้ค่าเฉลี่ยหรือค่า AQI ได้ง่าย ๆ ด้วยการใช้ดัชนีชี้วัดที่ได้รับการคำนวณค่ามลพิษทางอากาศของแต่ละพื้นที่ ซึ่งจัดทำโดยกรมควมคุมมลพิษ โดยมีค่าระดับคุณภาพอากาศดังนี้

• 0 – 25 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร หมายถึงคุณภาพอากาศในพื้นที่นั้น ดีมาก เหมาะสำหรับทำกิจกรรมกลางแจ้งและท่องเที่ยว
• 25 – 50 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร หมายถึงคุณภาพอากาศในพื้นที่นั้น ดี ทำกิจกรรมกลางแจ้งและท่องเที่ยวไดตามปกติ
• 51 – 100 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร หมายถึงคุณภาพอากาศในพื้นที่นั้น ปานกลาง ประชาชนทั่วไปสามารถทำกิจกรรมกลางแจ้งได้ตามปกติ แต่สำหรับผู้ที่ต้องดูแลสุขภาพเป็นพิเศษ หากมีอาการไอ หายใจลำบาก ระคายเคืองตา ควรลดระยะเวลาในการทำกิจกรรมกลางแจ้ง
• 101 – 200 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร หมายถึงคุณภาพอากาศในพื้นที่นั้น เริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพ ประชาชนทั่วไปควรเฝ้าระวังสุขภาพ หากมีอาการไอ หายใจลำบาก ระคายเคืองตา ควรลดระยะเวลาในการทำกิจกรรมกลางแจ้งหรือให้สวมใส่เครื่องป้องกันตนเองหากมีความจำเป็น แต่สำหรับผู้ที่ต้องดูแลสุขภาพเป็นพิเศษ ควรลดระยะเวลาในการทำกิจกรรมกลางแจ้ง หรือใช้อุปกรณ์ป้องกันตนเอง ถ้ามีอาการทางสุขภาพ ไอ หายใจลำบาก ตาอักเสบ แน่นหน้าอก ปวดศีรษะ หัวใจเต้นไม่ปกติ คลื่นไส้ อ่อนเพลีย ควรปรึษาแพทย์ทันที
• 200 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตรขึ้นไป หมายถึงคุณภาพอากาศในพื้นที่นั้น มีผลกระทบต่อสุขภาพ ทุกคนควรหลีกเลี่ยงพื้นกิจกรรมกลางแจ้ง และหลีกเลี่ยงพื้นที่ที่มีมลพิษทางอากาศสูง และควรใช้อุปกรณ์ป้องกันตนเองหากมีความจำเป็น ถ้ามีอาการผิดปกติควรรีบปรึกษาแพทย์ทันที

อยู่กับฝุ่นอย่างไรให้ปลอดภัย

มาตรการการป้องกันและช่วยเหลือต่าง ๆ ของทางภาครัฐนั้นส่วนใหญ่เป็นการป้องกันและแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ ไม่ว่าจะเป็นการฉีดน้ำ หรือการตรวจจับควันดำ การห้ามประชาชนเผาขยะ (ซึ่งไม่เป็นผลและไม่ได้รับความร่วมมือเท่าที่ควร) เราจึงควรมองการแก้ปัญหาในระยะยาวและประสานความร่วมมือจากหลายภาคส่วน เพื่อช่วยแก้ปัญหานี้อย่างยั่งยืน ได้แก่

1. เปลี่ยนน้ำมันรถยนต์จากมาตรฐาน ยูโร 4 เป็น ยูโร 5 และยูโร 6 ในที่สุด หรือรณรงค์ให้ใช้รถยนต์พลังงานสะอาด เช่น รถพลังงานไฟฟ้า
2. จัดทำผังเมืองแบบบูรณาการและนำประเด็นการลดมลพิษทางอากาศเข้าไปในกระบวนการจัดวางผังเมือง
3. เปลี่ยนระบบขนส่งเป็นพลังงานไฟฟ้า ทั้งของภาครัฐและเอกชน
4. ส่งเสริมการเดินทางที่ไม่ใช้เครื่องยนต์ จัดให้มีระบบ NMT (Non-Motorized Transportation) ที่ใช้งานได้จริง อำนวยความสะดวกแก่ประชาชน จนเกิดพฤติกรรมหันมาใช้รถที่ไม่ใช้เครื่องยนต์
5. จัดเก็บภาษีสิ่งแวดล้อม (Eco Tax) เก็บภาษีหรือค่าธรรมเนียมสิ่งแวดล้อมตามหลักการ “ผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย” (Polluter Pays Principle หรือ PPP) ได้แก่ ค่าภาษีมลพิษ (Pollution Tax) ใบอนุญาตปล่อยมลพิษ (Pollution Permits) เป็นต้น

 

มาตรการที่ได้เสนอแนะนี้เหมาะสำหรับจัดการพื้นที่ของเมืองใหญ่ เช่น กรุงเทพฯ เพราะในภูมิภาคอื่น ๆ ต้องมีการแก้ไขที่แตกต่างกันออกไป และถึงแม้ว่ามาตรการเหล่านี้จะยังไม่สามารถใช้งานได้อย่างเต็มที่ แต่หากทำได้จริงเราก็จะสามารถลดปัญหาฝุ่นได้ในระยะยาว แต่ทั้งหมดต้องได้รับความร่วมมือกับทุกภาคส่วนเพื่อแก้ปัญหานี้กันอย่างจริงจัง

วิธีการป้องกันฝุ่น PM2.5 สำหรับประชาชน

การป้องกันฝุ่นสำหรับประชาชนที่ดีที่สุด ณ ตอนนี้ คือการสวมหน้ากากอนามัย N95 โดยเฉพาะเมื่อต้องเดินทางไปข้างนอกหรือทำกิจกรรมกลางแจ้ง หน้ากาก N95 เป็นหน้ากากที่สามารถกรองฝุ่นขนาดจิ๋วได้อย่างมีประสิทธิภาพและปลอดภัยต่อสุขภาพ ส่วนการป้องกันในระยะยาวนั้นทำได้ เช่น

• การปรับปรุงคุณภาพอากาศภายในที่พักอาศัย ให้มีการระบายอากาศและทำความสะอาดอย่างสม่ำเสมอ
• ติดตั้งอุปกรณ์ลดฝุ่นละอองภายในบ้าน และควรทำความรู้จักและเข้าใจหลักการทำงานของอุปกรณ์เหล่านี้ รวมทั้งการบำรุงรักษาอุปกรณ์นั้น ๆ อย่างถูกต้องเช่น การล้างแผ่นกรองตามความถี่ของการใช้งาน
• ปลูกต้นไม้ช่วยลดมลพิษ ดูดซับฝุ่นละออง และสารพิษทางอากาศ
  • ไม้ยืนต้นที่ช่วยในการดูดซับฝุ่นละอองได้แก่ กระถิน มะขาม บุนนาค ขนุน ชาสีทอง มะม่วง และมะกอกน้ำ
  • ไม้ยืนต้นที่ช่วยดูดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ได้แก่ ราชพฤกษ์ ชงโค มะเกลือ เสม็ดแดง ข่อย หูกวาง ขนุน เสลา แคฝรั่ง มะเดื่อ ฝรั่ง และพญาสัตบรรณ
  • ไม้ประดับที่สามารถดูดสารพิษทางอากาศได้ดี ได้แก่ หมากเหลือง จั๋ง พลูด่าง ไทรใบเล็ก หนวดปลาหมึก เศรษฐีเรือนใน และวาสนาอธิฐาน

แม้ฤดูกาลจะผ่านไป ฝุ่นจะคลายไปบ้าง แต่ปัญหาฝุ่นละออง PM 2.5 ยังคงอยู่รอบตัวเรา จากต้นเหตุที่เราทุกคนช่วยกันสร้างขึ้น ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการขั้บขี่รถยนต์ที่มีการเผาไหม้น้ำมันเชื้อเพลิง การเผาหญ้า เผาขยะ เผาไร่ และยิ่งเมื่อฤดูลมสงบ ความกดอากาศต่ำมาถึง ฝุ่นที่สะสมในบรรยากาศก็จะปรากฎชัดขึ้น ทำให้ลมหายใจติดขัด ผื่นคันถามหา

เราจะแก้ปัญหาด้วยฝนเทียม ละอองน้ำ ใส่หน้ากากกันฝุ่น ฯลฯ ก็ทำได้เพียงชั่วคราว เพราะต้นเหตุของปัญหายังคงอยู่

แต่หากเราเริ่มช่วยกันตั้งแต่วันนี้ ลดการสร้างมลพิษจากในบ้าน ลดการเผาทุกชนิด ลดการใช้รถยนต์ที่มีการเผาไหม้ ปลูกต้นไม้ดูดสารพิษเพิ่มขึ้น รณรงค์เรียกร้องให้กลุ่มทุนและอุตสาหกรรมแสดงความรับผิดชอบในธุรกิจ ฯลฯ ฝุ่นพิษจะลดลง เราจะมีอากาศที่สะอาดขึ้นให้ตัวเองและลูกหลานในอนาคต

สำหรับผู้ที่สนใจหนังสือเรียนรู้อยู่กับฝุ่น PM2.5 สามารถดาวน์โหลดได้ที่ หนังสือ “เรียนรู้ อยู่กับฝุ่น PM2.5”

ที่มา: https://www.chula.ac.th/highlight/112761/